Tarihsel çalışmalar, 8300 km’den fazla kıyı ÅŸeridine sahip ülkemizde son 3000 yıl içinde 90’dan fazla tsunami meydana geldiÄŸini göstermektedir. Bunlar baÅŸta Marmara Denizi olmak üzere ülkemizi çevreleyen tüm denizlerde gözlemlenmiÅŸtir (Åžekil 1). Depremler tarafından tetiklenen toprak kaymaları da tsunamilere yol açabilmektedir. Tarihsel veri anlamında en fazla bilgimiz olan tsunamiler 1509 ve 1894 tarihli Ä°stanbul, 1598 tarihli Amasya, 1963 tarihli DoÄŸu Marmara, 1939 Erzincan, 1968 Bartın depremleridir. DoÄŸu Akdeniz’de Girit adasının batısında 365 yılında ve doÄŸusunda 1303 yıllarında meydana gelen büyük depremler de tsunamiye yol açmış, etkileri Ä°skenderiye’ye kadar uzanmıştır. Aynı zamanda İÖ 16. yy’da gerçekleÅŸtiÄŸi kabul edilen Ege Denzi’nde Santorini volkanının patlaması nedeni ile oluÅŸan kaldera çökmesi tsunamiye yol açmış, oluÅŸan dalgalar tüm DoÄŸu Akdeniz’de etkisini hissettirmiÅŸtir.
Son 4100 yıl boyunca, Marmara Denizi’nde 300’den fazla yıkıcı deprem meydana gelmiÅŸtir. Bunlardan 40 tanesi tsunami yaratmıştır. (Y. Altınok, B. Alpar & C. Yaltırak; Journal of Seismology 7: 329–346, 2003) Yaklaşık 8 büyüklüğündeki 1509 Ä°stanbul depremi Bolu’dan Edirne’ye kadar hissedilmiÅŸ ve hasara yol açmıştır. 6 m’yi geçen dalgaların Yenikapı’da surları aÅŸtığı tarihsel belgelerden anlaşılmaktadır. 10 Temmuz 1894 tarihli Ä°stanbul depremi sadece Anadolu’da deÄŸil, BükreÅŸ ve Girit’te dahi hissedilmiÅŸtir. Deniz seviyesi önce alçalmış, daha sonra kuvvetli dalgalar Ä°stanbul kıyılarını vurmuÅŸtur. Tsunami dalgasının yaklaşık 6 m olduÄŸu gözlenmiÅŸtir. 18 Eylül 1963 tarihli DoÄŸu Marmara depremi (Ms=6.3) sonrasında Mudanya kıyılarında tsunami izleri gözlemlenmiÅŸtir. 17 AÄŸustos 1999 Ä°zmit Depreminin de tetiklemiÅŸ olduÄŸu bir heyelan neticesinde tsunami Tütünçiftlik ve Hereke dolaylarında 2.6 m, DeÄŸirmendere’de de 2.9 metreye ulaÅŸmıştır.
Marmara denizi için deprem ve heyelan kaynaklı tsunamileri inceleyen örnek bir çalışma “Ä°stanbul Kıyılarını Etkileyebilecek Tsunamiler için Benzetim ve Hasar Görebilirlik Analizi” baÅŸlığı altında Ä°stanbul BüyükÅŸehir Belediyesi Deprem ve Zemin Ä°nceleme Müdürlüğü tarafından Japonya’dan OYO Int. Co. ÅŸirketine yaptırılmış, bu kapsamda Marmara Denizinde olası tsunami oluÅŸmasına yol açabilecek 49 ayrı senaryo incelenmiÅŸtir. Bu senaryolarda, Kuzey Anadolu fayının Marmara denizindeki Kuzey ve Güney kolları üzerindeki depremler ve fay hareketleri, ayrıca Marmara denizindeki çeÅŸitli bölgelerde saptanan olası zemin kaymalarına (heyelanlar) baÄŸlı çeÅŸitli kombinasyonlarla ortaya çıkabilecek deniz tabanı hareketleri ile tsunami oluÅŸumu modellenmiÅŸtir. Fay ve Heyelanların çeÅŸitli versiyonlarından 49 senaryo üretilmiÅŸ, modelleme çalışmaları sonucunda Ä°stanbul Kıyılarında oluÅŸması olası en büyük dalga yüksekliÄŸi 5.56 m., en yüksek dalganın ulaÅŸacağı kıyı bandının Ä°stanbul’un doÄŸu kıyılarında 10 km kadar uzunluktaki kıyı çizgisi olduÄŸu; Tsunaminin kıyılara eriÅŸme zamanının 8 dakika ve kıyılarda ilerleme mesafesi 150 metreden az olduÄŸu bulunmuÅŸtur. Sadece fay hareketine baÄŸlı modelleme çalışmalarında ise Ä°stanbul Kıyılarında oluÅŸması olası en büyük dalga yüksekliÄŸi 4.71 m.; en yüksek dalganın ulaÅŸacağı kıyı bandının Ä°stanbul’un doÄŸu kıyılarında 10km. kadar uzunlukta olduÄŸu; Tsunaminin kıyılara eriÅŸme zamanının 8 dakika ve kıyılarda ilerleme mesafesinin 50m. den az olduÄŸu hesaplanmıştır (http://www.ibb.gov.tr/).
Karadeniz bölgemizde 1598 tarihli Amasya depreminin ÅŸiddeti 8, tsunami yüksekliÄŸi 1m olarak tahmin edilmektedir. Tarihsel araÅŸtırmalar su baskınının kıyıdan 1 km’lik içeride bir alana kadar etkili olduÄŸunu göstermektedir. 1939 Erzincan depreminde Fatsa, Ãœnye ve Giresun’da 20-100 metre seviyelerinde deniz çekilmeleri gözlemlenmiÅŸ, depremin tetiklemiÅŸ olduÄŸu heyelan sonrasında oluÅŸan tsunami dalgaları Karadeniz’in kuzey kıyılarında Sovyetler BirliÄŸi’ne ait deniz seviyesi ölçüm cihazları tarafından kaydedilmiÅŸtir (Åžekil 2). Yapılan çalışmalar 1968 Bartın depreminin yol açtığı tsunaminin 15 dakika arayla 100 metre ve 60 metrelik su baskınına neden olduÄŸunu ve yerel tsunami yüksekliÄŸinin 3m olduÄŸunu göstermektedir.
Ege denizinin depremsellik bakımından en aktif kısmı Ä°zmir Körfezi, Karaburun yarımadası ve Sakız adasıdır. MÖ 496 ve MS 1949 yılları arasında 20 adet orta ölçekte deprem meydana gelmiÅŸ, bunlardan 1389, 1856, 1866, 1881 ve 1949 tarihli olanlar tsunami oluÅŸturmuÅŸlardır. 21 Temmuz 365 tarihinde batı Girit’de meydana gelen deprem ve tsunami DoÄŸu Akdeniz’i önemli ölçüde etkilemiÅŸtir. Bu depremin Akdeniz’de meydana gelen en büyük deprem olduÄŸu düşünülmektedir. Ä°skenderiye’de tsunami dalgasının kıyıdan oldukça içerilere ulaÅŸmış olduÄŸu, hatta bazı teknelerin evlerin çatılarına yerleÅŸtiÄŸi ve yaklaşık 5000 kiÅŸinin boÄŸulmuÅŸ olduÄŸunu tarihsel çalışmalar ortaya koymaktadır. Girit’te yapılan çalışmalar tsunami yüksekliÄŸininin 6m olduÄŸunu göstermiÅŸtir. 1303 yılında Girit’in doÄŸusunda meydana gelen büyük deprem ve oluÅŸturduÄŸu tsunami etkisini DoÄŸu Akdeniz’de hissettirmiÅŸ, yine Ä°skenderiye’de binlerce kiÅŸi tsunami nedeniyle yaÅŸamını kaybetmiÅŸtir.